Cücenoğulları, Yağıbasanlı Türkmen boyunun Gençoğlanoğulları aşiretine bağlı bir Türkmen sülalesidir. Yağıbasanlı Türkmenleri ise Alparslan’ın komutanlarından Danişment Gazi’ye bağlı bir Türkmen boyudur. Yağıbasanlı Türkmen boyu ve buna bağlı Cücenoğlu aşireti Çukurova’nın Kadirli ve Kozan havalisine yerleşmişlerdir.

Cücenli sülalesi'nin Kadirli’den, Kozan ve diğer yerlere dağıldığını bildiğimiz köy, Kadirli’nin ALİBEYLİ KÖYÜ’dür. Bu köyde Cücenliler, GÖKKIZ UŞAĞI olarak anılmakla birlikte, burada kendilerine ait bir mezarlığın da bulunduğu bilinmektedir.

Osmanlı dönemine ait Tapu Tahrir kayıtlarına göre bu köyde bulunan sülalelerden birisi de Gökmusaoğlu Sülalesi’dir. Bu sülalenin yine Cücenliler'in bir devamı olduğu bilinmektedir.

Cücenler'i Anadolu’da Danişmentli Beyliği’ni kuran Yağıbasan Türkmenlerini oluşturan sülaleler içerisinde görmekteyiz. Anadolu’nun pek çok yerinde rastladığımız Yağıbasan Türkmenleri ve Danişmetli Beyliği yani Cücenler aşağıda kısaca anlatılmıştır.

DANİŞMENTLİ BEYLİĞİ

Danişmentli Beyliği; “Danişmendlu”, “Emirgazili” ve “Yağıbasanlı” Türkmen oymakları tarafından kurulmuş bir beyliktir (YİNANÇ, M. H. : 1987, s. 469-471).

“Danişmend” akıl danışılan, bilgi sahibi anlamına gelir. Medrese eğitiminde ileri seviyede bulunan öğrencilere de “danişment” adı verilmekteydi.

Danişment soy şöhretiyle Kadirli’de yaşayan sülaleler bulunmaktadır. Bunların ne zaman ve nasıl Kadirli’ye geldikleri hakkında esaslı bilgileri 1562/63 Tapu Defteri yoluyla öğrenmemiz mümkündür.

Anadolu’nun fethine katılan Alparslan’ın “akıl danıştığı” Emir TAYLU ismindeki Türkmen lideri Orta Anadolu’nun fethedilmesinde önemli görevler almıştır. Bu yüzden de kendisine “Danişment Gazi” adı verilmiştir (YİNANÇ, M. H. : 1987, s. 469-471).

Danişment Gazi, 1104 yılında vefat etmiştir. Onun yerine Emir Gazi geçmiştir. Emir Gazi zamanı, Danişmentli Türkmen beyliği’nin yarı bağımsız devlet olarak güçlendiği zamandır.

Danişmentli Beyliğinde yönetime Melikgazi ve Melik Mehmet’ten sonra 1142 Yağıbasan (Yağubasan) geçmiştir.

Melik Mehmet’in kardeşi olan Yağıbasan, Danişmentlilerin Sivas valisi idi. Görevi sırasında, Orta Anadolu’nun hâkimiyeti için, Konya Selçuklu sultanları ile mücadele ettiği de bilinmektedir. Yağıbasan, 1164 yılında Çankırı’da aniden ölmüş ve beylik 1175 yılında Selçuklular tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Danişmentli Beyliği’nin Kadirli ve çevresiyle olan ilgisi ise şöyledir:

1130-1164 yılları arasında Danişmentlilerin Güney Toroslardaki merkezleri Elbistan’dı. Dolayısıyla Kadirli ve çevresinde bulunan yöreler Danişmentlilere vergi veren yerlerdi. (Göksun, Geben, Feke, Kadirli vb. ) Belirtilen tarihler arasında Kadirli’nin yaylak yerleri, Danişmentli oymakları için yurt yeri olmuştur.

Danişmentli Beyliği’nin ömrünün kısa sürmesinden dolayı bu beyliğin kuruluşuna iştirak etmiş olan Türkmen oymakları (Danişmendlu, Emirgazili ve Yağıbasanlı) isimlerini muhafaza ederek, Anadolu’nun pek çok yerinde dağılmışlardır. Bu oymaklar, günümüzde de varlıklarını devam ettirmektedirler.

Günümüzde Sunbas Çayı’nın kuzeyinde kalabalık bir şekilde yaşayan “Yağbasanlıların” “Danişmentli” olduklarını söylemek mümkündür. Hatta 19. yüzyılda Sunbas - Yağbasanlıların içinden çıkan Gençoğlanoğulları hala bu ad ile Kadirli’de ağırlıklı aileler olarak varlıklarını devam ettirmektedirler. (YİNANÇ, M. H. : 1987, s. 469-471)

Çağrı Kürşat YÜCE

Öğretmen